De Vrijmetselaarsloge Jacob van Campen is een van de oudere loges in Nederland, opgericht in 1875, en daarmee ook een van de oudste verenigingen in Amersfoort.
Onze loge is genoemd naar de Amersfoorter Jacob van Campen. Van Campen woonde op de buitenplaats Randenbroek die hij had geërfd van zijn moeder. Hij was behalve kunstschilder ook bouwmeester; kortom, een zeventiende-eeuws kunstenaar. Zijn meesterwerk is wel het stadhuis te Amsterdam, het huidige paleis op de Dam: een bouwwerk vol symboliek, dat is terug te vinden in het embleem van de loge.
Voor de oprichters van onze loge, Amersfoortse vrijmetselaars die proberen te bouwen aan een betere wereld, was het logisch om de naam van deze Amersfoortse bouwmeester te laten voortleven in de naam van onze vrijmetselaarsloge.
De Vrijmetselarij neemt als zodanig geen maatschappelijke taken op zich, maar de leden zetten zich ook in voor de maatschappelijke ontwikkelingen in Amersfoort. Diverse broeders waren daar lid van de gemeenteraad en wethouder. Logeleden waren betrokken bij de oprichting van diverse maatschappelijke organisaties, zoals een vrijzinnig dagblad, een industrieschool voor meisjes, een ambachtsschool en verenigingen voor kindervoeding, wezenverpleging in het gezin en een vereniging Onderlinge hulp van Werklieden.
Ook het initiatief tot de stichting van Huize het Oosten, het nog altijd bestaande verzorgingshuis voor oudere vrijmetselaren in Bilthoven, werd genomen door broeders van Jacob van Campen.
Tegenwoordig organiseert de loge jaarlijks de openbare Vrijheidslezing, waar sprekers als Özcan Akyol, Fred Teeven, Karel ter Linden, Rob Wijnberg, Joris Luyendijk en Paul van Tongeren hun soms dwarse visie op vrijheid in de hedendaagse maatschappelijke context geven.
De leden van de Loge komen sinds 1900 bijeen in het in opdracht van de Loge ontworpen gebouw aan de Van Persijnstraat.
Korte tijd nadat ons land in mei 1940 werd bezet door de Duitsers werd de vrijmetselarij verboden en werden het logegebouw, de inboedel, waaronder een aanzienlijke bibliotheek, en de geldmiddelen gevorderd. De roerende zaken zijn bijna alle vernietigd. De leden dienden alles wat met de vrijmetselarij te maken had in te leveren. De grootmeester, de voorzitter van het hoofdbestuur, Hermannus van Tongeren, werd door de nazi’s gevangen genomen en zou 14 dagen na zijn deportatie in 1941 omkomen in concentratiekamp Sachsenhausen. Over het verzetswerk van zijn dochter, Jacoba van Tongeren, is enkele jaren geleden een biografie verschenen.
Direct na de bevrijding werd alles in het werk gesteld het gebouw terug te krijgen. Van de Zweedse Grootloge kregen we een lading hout voor de restauratie van de vloeren van het gebouw. In november 1945 kon voor de eerste maal weer onder primitieve omstandigheden in het gebouw bijeen worden gekomen.
Inmiddels kent Amersfoort drie loges, behalve Jacob van Campen, de loges Spectrum en Salomo, terwijl ook loge Eemland uit Baarn en loge Thorhem uit Doorn gebruik maken van het gebouw. De meeste van deze loges zijn voortgekomen uit loge Jacob van Campen. Ook wordt het gebouw gebruikt door de Amerikaanse loge Blazing Star uit Soesterberg en enkele andere maçonnieke organisaties. De eigendom van het gebouw is in 1976 overgedragen aan de Stichting Logegebouw Amersfoort.